Diş protezleri, ağızdaki bozulan doğal diş yapısının düzeltilmesi veya eksilen dişlerin yerinin tamamlanması için yapılan yapay dişlerdir. Bu protezler dokuların sağlığının, estetiğinin ve rahatlığının korunmasını amaçlar. Kişinin kaybolan çiğneme fonksiyonunu, bozulan yüz estetiği ve rahatlığını geri kazandırır.
Diş Hekimliğinde yapılan protez işlemleri şunlardır:
- Hareketli (Tam veya Bölümlü) Protezler.
- Sabit Protezler (Metal destekli veya metalsiz porselen kaplamalar)
- İmplant üzeri sabit ve/veya hareketli protezler.
- Estetik (Kozmetik) Diş hekimliği uygulamaları.
- Çekim sonrası hemen takılan (Immediat) protezler.
- Ağızdaki doğal diş kökleri üzerine yapılan (Overdenture) protezler.
- Çene ve yüzdeki sert ve yumuşak doku kayıplarında yapılan (Maksillofasiyal) protezler.
- Diş sıkma, diş gıcırdatma ve çene eklemi rahatsızlıklarını gidermek amacıyla yapılan tedavi ve apareyler.
Hareketli protezler
Hareketli protez terimi hastanın yapılan protezini kendisinin takıp çıkartabilmesi anlamında kullanılmaktadır. Bu tip protezler ağızda kalmış dişler yanında dişleri çevreleyen yumuşak dokulardan da destek alırlar. Protez üzerine gelen çiğneme yüküyle ağızdaki yumuşak dokulara bir miktar gömülür, yani hareket eder.
Hareketli protezler ağızdaki eksik dişlerin yer ve sayısına göre birkaç dişin eksik olduğu durumlardan tüm dişlerin eksik olduğu durumlara kadar yapılmaktadır.
Hastanın ağzında hala kendi doğal dişlerinin bulunduğu durumlarda, bu dişlerden ve yumuşak dokulardan destek alınarak yapılan hareketli protezlere “Hareketli bölümlü protez”, tüm doğal dişlerin eksik olduğu durumda, sadece dişetlerinden ve damaktan destek alan hareketli protez tipine ise “Tam protez” denilmektedir.
Hareket bölümlü protez
Ağızda eksilen dişlerin yerini doldurmak amacıyla, mevcut doğal dişlere metal teller (Kroşe) veya özel tutucular yardımıyla tutunan, eksik dişlerin yerine fabrikasyon yapay dişlerin kullanıldığı, hasta tarafından takılıp çıkartılabilen protezlerdir.
Bölümlü protez kullanan hastaların, artık ağız bakımlarına eskisinden daha çok özen göstermeleri gerekmektedir.
- Protezler, hastanın ağzında kalan kendi doğal dişlerinin yer değiştirmesini önlerler. Doğal dişlerin kaybedildiği durumlarda, eksik olan dişlerin yanındaki ve karşı çenedeki dişler yatarak veya uzayarak oluşan boşluğa doğru hareket ederler. Doğal pozisyonları bozulan bu dişlerin hem temizlenmeleri güçleşir, hem de çiğneme sırasında üzerlerine daha fazla yük gelmeye başlar. Bu da dişlerin çürümeye daha yatkın hale gelmesine, dişeti problemleri oluşmasına ve erken kaybedilmelerine neden olur.
- Eksik dişlerin yerine yapılan protezler çiğnemeyi ve besinlerin öğütülmesini rahatlatacaktır. Dişleri eksik kişiler ağızlarının tek taraflarını kullanarak çiğneme yaptıklarında, devamlı kullanılan dişlerde ve diş etlerinde problemler oluşur. Besinlerin iyi öğütülmemesi sindirim sistemi rahatsızlıklarına neden olur.
- Diş pozisyonları konuşma açısından da önemlidir. Protez ile onarılan diş eksiklikleri bozulan konuşmanın düzelmesini sağlayacaktır.
- Dişlerin eksik olması yüz estetiğini bozmaktadır. Çünkü dişler dudak ve yanakları destekleyerek yüz görünümünü etkilerler. Bozulan estetik görünümün düzeltilmesi için eksik dişlerin muhakkak protez ile tamamlanması gerekir.
Bölümlü protezler ağızda kalmış olan doğal dişlere kroşe denilen metal teller ya da hassas tutucu denilen hazır fabrikasyon parçacıklar yardımıyla tutunurlar.
Hassas tutucular estetik ancak kroşeli proteze oranla daha pahallıdır. Hassas tutucu kullanılan bölümlü protezlerin yapım süresi, kroşeli bölümlü protezlerden daha uzun sürmekte ve ağızda kalan doğal dişlerin bazılarının kaplanması gerekmektedir.
Hareketli tam protez
Tam protez: Ağzında hiç dişi kalmamış hastalara yapılan protez tipidir. Tam protezler genellikle akrilik (Polymetil metakrilat) adını verdiğimiz dişeti rengindeki bir maddeden, çok nadir ve özel durumlarda ise metal destekli olarak yapılırlar. Bu alt yapının üzerine yerleştirilen yapma dişler genellikle akrilik veya kompozit materyallerinden oluşur ve piyasada hazır olarak bulunurlar. Tam protezlerde porselen dişlerin kullanılması özel durumlara bağlıdır. Kullanılacak materyale diş hekiminin karar vermesi uygun olacaktır.
Tam protez, hem sadece ağızdaki yumuşak dokulardan destek aldığı için, hem de hastanın psikolojik olarak doğal dişlerinin tümünü kaybetmesinden duyduğu rahatsızlık nedeniyle kullanması en zor protez tipidir. Çiğneme, tat alma, bazı besinleri yeme zevkinden yoksun kalmanın yanında bir de kullanma sırasında ortaya çıkacak problemler hastayı rahatsız edecektir. Hasta artık bir tam protez hastası olduğunu, bundan sonra bu protezi taşıyan çene kemiklerini ve yumuşak dokularını çok iyi koruması gerektiğini kabul etmelidir. Diş köklerini tutan çene kemikleri dişler kaybedildikten sonra erimeye başlarlar. Kemiklerdeki bu erime hayat boyu devam edecektir. Kemikteki erimenin azalması, hastanın diş hekiminin önerilerine uyması ve protezini dikkatli kullanmasına bağlıdır.
Hareketli protez kullanan hastalar için öneriler
Yemek yeme:
Hareketli protezler ile normal dişlerdeki kadar kuvvetli çiğneme yapılamaz. Özellikle tam protez kullanan hastalar ön dişlerini kullanarak ısırma yapmamalıdır. Ön dişlerle ısırma protezin yerinden oynamasına neden olacaktır. Yemek yerken lokmalar küçük parçalar halinde arka dişlerle ve çenenin her iki tarafıyla aynı anda çiğnenmelidir. Başlangıçta zor gelecek olan bu yemek yeme şekline zamanla alışılacaktır. Ayrıca ön dişleri kullanarak iplik koparmak, ağızda iğne, çivi gibi maddeler tutmak protezlerin yapay dişlerini aşındırabilir. Kabuklu kuruyemiş gibi çok sert gıdalar protez dişlerinde kırılmalara neden olabilir. Sakız, taze ekmek gibi yapışkan gıdalar proteze yapışır ve oynamasına sebep olabilir. Sigara, çay, kahve, asitli ve boyalı içecekler protezlerde renk değişiklikleri ve leke yapabilir.
Konuşma:
Protezler bazı konuşma değişikliklerine neden olabilir. Konuşmanın düzelmesi genellikle hastanın çiğnemeye alışmasından daha uzun sürmektedir. Yüksek sesle gazete, kitap okumak veya ayna karşısında yüksek sesle konuşma eksersizleri yapmak konuşmanın düzelmesini hızlandırabilir. Ancak en önemlisi, değişiklikleri devamlı düşünmemek, devamlı kontrol etmemek ve zaman içerisinde proteze alışmaya bırakmaktır.
Ağızda kalan doğal dişlerin bakımı:
Hastalar artık daha fazla diş kaybına uğramamak için ağızlarında kalmış olan doğal dişlerine ve ağız bakımlarına eskisinden daha fazla özen göstermelidir. Özellikle protezin tellerinin geldiği doğal dişler dikkatle temizlenmelidir. Kötü ağız bakımı zamanla ağızda kalmış bulunan doğal dişlerin de çürümesine ve çekilmesine neden olacaktır.
Protezin temizliği ve bakımı:
Hareketli protezler her yemekten sonra akan su altında, düşerek kırılmaması için lavaboya yakın tutularak, özel bir protez temizleme fırçası veya yumuşak bir diş fırçasıyla dikkatli bir şekilde temizlenmelidir. Temizleme sırasında bir macun ya da başka bir madde kullanmaya gerek yoktur. Temiz tutmak protezin ömrünü uzatmak ve ağız dokularının sağlığı açısından önemlidir. İyi bakılmayan protezler zamanla kötü bir kokuya neden olabilir. Hasta protezini kullanmadığı zamanlar özel bir kapta, su içerisinden muhafaza etmelidir. Bu suya arada sırada eczanelerden rahatlıkla temin edilebilecek protez temizleme tabletleri atılabilir. Ancak bazı temizleyici maddeler protezlerin metal kısmında paslanma yapabileceğinden çok sık kullanılmamalıdır.
Protezin kullanımı:
Ağza ne kadar uyumlu ve rahat olsa da hareketli protezler günün 24 saati kullanılmamalıdır. Devamlı kullanıldıklarında çene kemiklerinde hızlı bir erime meydana gelecek ve ileride başka bir protez kullanmak zorlaşacaktır. Bu nedenle protezler günde en az 8 saat çıkartılarak su dolu bir kap içerisinde veya nemli bir havluya sarılarak korunmalıdır. Bu dinlendirme için en uygun zaman, gece uykusudur. Protezler hiçbir zaman sıcak suda bekletilmemelidir. Saklama kabı çocukların ve ev hayvanlarının ulaşabileceği yerden uzak tutulmalıdır.
Hareketli protezler ilk takıldıklarında dişetlerini acıtması, yara yapması, ağızdaki doğal dişlerde baskı, ağrı ve hassasiyet oluşturması, tuhaflık ve yabancılık hissi, ağızda kötü bir tat hissedilmesi, tükürük artması gibi şikayetler olabilir. Bu gibi durumlarda hasta herhangi hemen doktoruna müracaat etmelidir.
Daha önceden protez kullanan hastalar, yeni protezlerini eskisinden farklı hissederek daha zor alışabilirler. Bu gibi durumlarda hemen eski protezlerini kullanırlarsa yeni protezlerine alışmaları daha da uzun sürecektir. Hasta yeni protezlerine alışmak için gayret göstermelidir.
Hastanın kendisi protezlerinde hiçbir düzeltme yapmaya kalkışmamalı, içine kumaş, pamuk vs. gibi şeyler koymamalıdır.
Protezlerin takılıp çıkartılması parmaklar yardımıyla, telleri veya hassas tutucuları zorlamadan, başlangıçta ayna karşısında yapılmalıdır.
Eczanelerde satılan protez yapıştırma krem veya tozları protezlerin tutuculuğunu artırarak hastanın protezini daha konforlu kullanmasına yardımcı olabilir.
Kontroller:
Acil bir şikayet olmadıkça protezler takıldıktan 1 hafta sonra ilk kontrol yapılacaktır. Diğer kontroller 6 ayda bir, bu mümkün değilse yılda bir defa muhakkak yapılmalıdır. Dişler çekildikten sonra çene kemiklerinde oluşan ve hayat boyu devam eden kemik erimesi nedeniyle protezin zamanla uyumunu kaybetmesi, bollaşması, vuruk yapması doğaldır. Yani protezler hep aynı kalsa bile ağız dokuları sürekli değiştiği için, uyum bozulacaktır. Bu nedenle kontroller ve bir şikayet durumunda hemen doktora müracaat edilmesi önemlidir.